Альфред Вегенерийн хүрээлэн (AWI)-ийн хийсэн нэгэн судалгаа нь Антарктидын эргэн тойрон дахь далай яагаад цаг уурын загваруудын таамаглалд эсрэгээр, уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөө оршсоор байхад ч нүүрстөрөгчийн давхар исэл (CO₂)-ийг шингээх чадвараа хадгалсаар байгааг тайлбарлаж болох нэгэн шалтгааныг санал болгож байна.
Цаг уурын загварууд олон жилийн турш дэлхийн дулаарал нь Өмнөд далайн нүүрстөрөгч шингээх чадавхийг сулруулах магадлалтай гэж таамаглаж ирсэн. Гэвч урт хугацааны ажиглалт, хэмжилтүүдийн үр дүнгээс харахад энэ чухал чадвар сүүлийн хэдэн арван жилд бараг өөрчлөгдөөгүй байна.
AWI-ийн эрдэмтдийн шинэ судалгаа энэ үзэгдэл яагаад ийм байгааг илүү гүнзгий тайлбарлах боломжийг олгож байна.
Тайлбар:
Энд “Өмнөд далай” буюу Southern Ocean нь Антарктидын эргэн тойрон дахь усыг хэлдэг бөгөөд дэлхийн хамгийн том нүүрстөрөгч шингээгч экосистемүүдийн нэг юм. Уур амьсгалын загваруудын алдаа нь далайн урсгал, мөсөн бүрхүүл, салхины систем зэрэг олон хүчин зүйлийг дутуу тооцсоноос үүдэлтэй байж болохыг судлаачид онцолжээ.
Олон жилийн турш, далайн гадаргын ойролцоох бага давслаг ус нь нүүрстөрөгчийг гүн усанд “барьж”, агаарт буцаж гарахаас сэргийлж ирсэн. Гэвч уур амьсгалын өөрчлөлт одоо энэ тэнцвэрийг алдагдуулж, Өмнөд далай нүүрстөрөгч шингээх чадвараа хэрхэн хэрэгжүүлж байгааг өөрчилж байна. Энэ судалгааны үр дүнг Nature Climate Change сэтгүүлд дэлгэрэнгүй мэдээлсэн.
Далай тэнгис нь хүн төрөлхтний үйл ажиллагаанаас үүссэн CO₂-гийн ойролцоогоор дөрөвний нэгийг шингээдэг. Үүнээс зөвхөн Өмнөд далай нь нийт шингээгдэж буй нүүрстөрөгчийн 40 орчим хувийг эзэлдэг тул дэлхийн дулаарлыг удаашруулахад хамгийн чухал бүс нутгуудын нэг юм.
Түүний хүчтэй нөлөө нь бүс нутгийн урсгалын онцгой бүтэцтэй холбоотой. Гүний ус дээш гарч агаартай хий солилцсоны дараа дахин доош шумбаж, шингээгдсэн CO₂-ийг гүнд зөөвөрлөдөг.
Энэ процессын явцад далай дотроо байгалийн гаралтай CO₂-ийг агаарт гаргадаг бол, нэгэн зэрэг хүний үйл ажиллагаанаас үүссэн CO₂-ийг агаараас шингээж авдаг. Эдгээр хоёр үйл явцын тэнцвэр нь Өмнөд далай нүүрстөрөгч шингээх чадвараа хэр үр дүнтэй хадгалж чадахаас шалтгаална. Хэрэв байгалийн гаралтай CO₂-гийн хэмжээ илүү ихээр гадаргад хүрвэл далай агаараас илүү CO₂ шингээх чадвараа алддаг.
Энэ нарийн тэнцвэр нь далайн урсгалын хөдөлгөөн болон усны давхаргын бүтэцтэй шууд холбоотой байдаг.
Цаг уурын загвар ба бодит байдлын парадокс
Өмнөд далайн гүн давхрагаас дээш гарч ирж буй ус нь эртний ус бөгөөд гадаргын доор хэдэн зуун, хэдэн мянган жил хадгалагдсан байдаг. Энэ урт хугацааны туршид ус их хэмжээний нүүрстөрөгчийн давхар исэл (CO₂)-ийг цуглуулж, байгалийн дээш урсгал (upwelling) явцаар аажмаар гадаргад хүрдэг.
Цаг уурын загваруудын үзэж байгаагаар, дэлхийн дулаарал нэмэгдэхийн хэрээр Антарктидыг тойрсон баруун салхи (westerly winds) хүчирхэгжин CO₂-оор баялаг гүний ус улам илүү дээш түлхэгдэнэ. Цаг хугацааны явцад энэ нь Өмнөд далайн хүний гаралтай CO₂ шингээх чадварыг хязгаарлаж, дэлхийн нүүрстөрөгчийг шингээх чухал үүргийг нь сулруулах эрсдэлтэй юм.
Гэвч цаг уурын загваруудын таамгийн эсрэгээр, сүүлийн гучин жилийн ажиглалтын өгөгдөл Өмнөд далай нүүрстөрөгч шингээх чадвараа бууруулаагүйг харуулж байна.
Альфред Вегенерийн хүрээлэн (AWI), Поляр болон Далайн Судалгааны Хелмгольц төвийн шинжээчдийн шинэ судалгаа нь баруун салхи хүчирхэгжиж байхад ч Өмнөд далай сүүлийн арван жилд CO₂-ийг шингээх чадвараа хадгалж, уур амьсгалын дулаарлыг удаашруулахад үргэлжлэн нөлөөлж байгааг тайлбарлаж өгч байна.
“Өмнөд далайн гүн ус ихэвчлэн 200 метрээс доош оршдог,” гэж AWI-ийн далайн судлаач, энэхүү судалгааны гол зохиогч Доктор Леа Оливье хэлэв. “Энэ ус давстай, шим тэжээлээр баялаг, гадаргын уснаас харьцангуй дулаан байдаг.”
Гүний усанд олон жилийн өмнө гадаргаас шингэсэн их хэмжээний CO₂ ууссан байдлаар агуулагдаж байдаг. Харин гадаргын ойролцоох ус нь давс багатай, хүйтэн, CO₂-ийн агууламж бага байдаг. Хэрэв гүний болон гадаргын усны нягтралын үзүүлэлт хэвээр байвал, гүн давхаргын CO₂ амархан дээш гарч чадахгүй.
“Бид судалгаандаа 1972-2021 оны хооронд Өмнөд далайн олон далайн экспедицийн биогеохимийн өгөгдлийг багтаасан мэдээллийн санг ашигласан. Бид урт хугацааны гажилт (anomalies)-ыг, мөн далайн урсгалын загвар болон усны давхаргын шинж чанарт гарсан өөрчлөлтийг судалсан. Ингэхдээ зөвхөн хоёр усны давхаргын хоорондын солилцоо, эргэлт ба холилттой холбоотой үйл явцуудыг авч үзсэн бөгөөд биологийн процессуудыг (жишээ нь амьд организмын нөлөө) оруулаагүй” гэж Леа Оливье тайлбарлав. “Бидний тогтоосноор, 1990-ээд оноос хойш хоёр усны давхарга харьцангуй илүү ялгарсан байна.”
Өмнөд далайн гадаргын усны давс багассан нь бороо, мөсөн гол болон далайн мөсний хайлалт нэмэгдсэнтэй холбоотой. Энэ шинэхэн цэнгэг усны нэвтрэлт нь хоёр усны давхаргын нягтралыг бэхжүүлж, нүүрстөрөгчөөр баялаг гүний усыг доод давхаргад нь “барьж”, давхаргын хязгаарлалт буюу сааднаас дээш гарахаас сэргийлдэг байна.
Эрдэмтдийн үзэж буйгаар энэ нь түр зуурын хамгаалалт байж болзошгүй.
Хэрвээ:
гүн усанд хуримтлагдсан CO₂ дахин гадарга руу гарч, дэлхийн уур амьсгалд хүчтэй нөлөөлөх аюултай.
Өөрөөр хэлбэл, бидний “аврагч далай” тодорхой нөхцөлд “нүүрстөрөгчийн бөмбөг” болон хувирч болзошгүй.
Бид цаг уурын загварчлалд далайн гүн ба гадаргын давхаргын харилцан үйлчлэл дутуу тооцогдсон ба бидний мэдэж буй “CO₂ шингээдэг тогтолцоо” нь эмзэг, тогтворгүй байгаад Өмнөд далайн энэ өөрчлөлт дэлхийн дулаарлын хурданд шууд нөлөөлөх аюул байгааг тооцоолж чадаагүй байгаа юм.
Өмнөд далай — дэлхийн амьсгалах “уушиг”.
Гэвч энэ уушиг яг одоо хэт их даралт, дулаан, хайлалтын нөлөөнд орж, өөрийн тэнцвэрийг алдах ирмэг дээр байна.
Эх сурвалж
Мэдээ бэлтгэсэн: Г.Булган ЭША